Son birkaç gündür Kuzey Kutbu’ndan gelen olağanüstü soğuk hava ve şiddetli kış havası, ABD’nin güneyine ilerleyerek ülkenin büyük bir bölümüne ulaştı.
Montana’dan Teksas eyaletine kadar gün içinde görülen en düşük sıcaklık rekorları kırıldı. Milyonlarca insan bu tehlikeli derecede düşük sıcaklıklardan etkilenirken, göl etkili ağır kar yağışı ve kar fırtınaları Büyük Göller ve Kuzeydoğu kesimleri boyunca şiddetli etkiler meydana getirdi.
‘KUTUP GİRDABI’
Populer Science Türkçe’de yer alan ayrıntılara göre bu şiddetli soğuk olayları, kutup jet akımının güney kesimlerin içlerine kadar gidip soğuk Kuzey Kutbu havasını genelde bu tür durumların yaşanmadığı bölgelere taşıdığı zaman meydana geliyor. Kutup jet akımı, Kuzey Kutbu ile daha ılıman hava arasındaki sınır boyunca devam eden ve kışın görülen bir hava akıntısı. Hava olaylarının ilginç bir yanı da, bu jet akımının çok daha üzerindeki başka bir hava akımında gerçekleşen değişimlerle bağlantılı olarak meydana gelmeleri. Bahsettiğimiz jet akımı, stratosfer tabakasının ortasında Kuzey Kutbu’nun etrafında dolaşan büyük bir hava akıntısı olan stratosferik kutup girdabı.
Bu stratosferik girdap bozulduğu veya genişlediği zaman, diğer jet akımını da saptırıyor ve onu bazı alanlarda güneye doğru iterek, soğuk havaların patlak vermesine sebep oluyor.
Kuzey Kutbu’ndan gelen mevcut soğuk basınçlı hava, kutup girdabının ABD üzerindeki alt stratosferde bu kadar ileri kadar genişleyip neredeyse ikiye ayrılmasıyla beraber bu örüntüyle uyum sergiliyor. Bu genişlemeye sebep olmuş olabilecek birden fazla sebep bulunsa da, genişleme muhtemelen önceki iki haftada yüksek enlemlerde görülen hava durumuyla ilişkili.
HAYIR, SOĞUK KÜRESEL ISINMAYA AYKIRI BİR DURUM DEĞİL
Dünya kayıtlardaki en sıcak yılını henüz yaşamışken, bu kadar soğuk hava rekorunun kırılması şaşırtıcı gelebilir. Peki bu ani soğuklar, insan kaynaklı küresel ısınmaya aykırı bir durum mu? Atmosfer ve iklim bilimci Mathew Barlow, kesin ve tartışmasız şekilde aykırı bir durum olmadığını söylüyor.
Tek bir hava olayının küresel ısınmayı kanıtlayamayacağını veya çürütemeyeceğini belirten Barlow, yapılan pek çok çalışmada, fiziksel gerekçelerden tahmin edilip anlaşıldığı üzere olağanüstü soğuk hava olaylarının sayısında küresel ısınmayla birlikte azalma olduğunun gösterildiğini aktarıyor.
Küresel ısınmanın, beklentilerin aksine bu tür olayların yoğunluğunda destekleyici bir rol oynayıp oynamadığı ise henüz belli değil. Bazı araştırmalarda, rol oynadığı ileri sürülüyor.
2021 yılının şubat ayında görülen ve Teksas eyaletindeki elektrik şebekesini ciddi şekilde bozan soğuk hava dalgası da genişleyen bir stratosferik kutup girdabıyla ilişkilendirilmiş. Barlow kendisi ve meslektaşlarının, Kuzey Kutbu’nda meydana gelen küresel ısınmayla ilişkili değişimlerin, bu tür girdap bozulmalarının olasılığını artırdığını akla getiren kanıtlar sunduklarını aktarıyor. Yüksek enlemlerde meydana gelen ve Arktik artış şeklinde bilinen ısı artışının bölgesel kar örtüsü ve deniz buzu üzerindeki etkileri, hava durumu kalıplarında genişleme meydana getirip kutup girdabının esnemesiyle sonuçlanabilir.
Barlow, daha yakın zaman önce ise ABD, Avrupa ve Kuzeydoğu Asya’nın geniş kesimlerinde söz konusu şiddetli soğuk hava olaylarının sayısı belirgin şekilde azalırken (küresel ısınmayla beklendiği üzere), Kuzey Kutbu’ndaki kaynak bölgelerinde hızlı ısınmaya rağmen şiddetlerinde paralel bir azalma saptanmadığını gösterdiklerini söylüyor.
Bu yüzden gelecekte bu şiddetli soğuk hava olaylarının daha az görülmesi beklenebilse de, pek çok bölgenin olağanüstü soğuk havalar için hazırlıklı kalması gerekiyor. Kuzey Kutbu’ndaki yüzey koşulları, stratosferik kutup girdabı ve orta enlemdeki kış havası arasındaki etki güzergâhlarının daha iyi anlaşılması, bu olayların ve şiddetlerinin daha iyi tahmin edilmesini sağlayacak.
