2024 Nobel Ödüllerine geri sayım

Nobel Ödülleri

Nobel Ödülleri, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından fizik, kimya, edebiyat, barış, tıp ve ekonomi gibi çeşitli alanlarda en başarılı kabul edilen kişi veya kuruluşlara verilmektedir. Bu ödüller, insanlık için anlamlı katkılarda bulunanları onurlandırmayı amaçlamaktadır.

Nobel Ekonomi Ödülü, 1968’de İsveç Merkez Bankası’nın Alfred Nobel’in anısını yaşatmak amacıyla ekonomi dalında ödül verilmesini kararlaştırmasıyla ilk kez 1969’da takdim edilmiştir. Her yıl ekim ayında açıklanan ödüller, Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık’ta düzenlenen törenle sahiplerine teslim edilmektedir. Ödüller, yıl boyunca “insanlığa en büyük faydayı sağlayan” kişi veya kuruluşlara verilmektedir.

Fizik, kimya, tıp, edebiyat ve ekonomi ödülleri, İsveç’in başkenti Stockholm’de; Nobel Barış Ödülü ise Norveç’in başkenti Oslo’da sahiplerine sunulmaktadır. 1901 yılından bu yana verilen ödüller, bazı yıllarda Birinci ve İkinci Dünya Savaşı gibi olağanüstü durumlar nedeniyle verilmemiştir. Ayrıca, 2020 ve 2021 yıllarındaki törenler Covid-19 salgını nedeniyle iptal edilmiştir.

Kurallara göre, bir kategoride o yıl ödül verilmeyecekse, ödül verilmez ve bir sonraki yıl için saklanır.

ÖDÜLLERİN SAHİBİ ÇOĞUNLUKLA ERKEKLER

Nobel Ödülleri tarih boyunca çeşitli kategorilerde verilen toplam 970 ödülün büyük bir kısmı erkekler tarafından kazanılmıştır. Bu ödüllerin 905’ini erkekler, yalnızca 65’ini kadınlar almıştır. 1901’den 2023’e kadar Nobel Barış Ödülü’nü toplamda 19 kadın, 92 erkek ve 30 kuruluş elde etmiştir. Ekonomi dalında ise kadınlar, yalnızca 3 ödülle 90 ödül alan erkeklerin çok gerisinde kalmıştır.

ÖDÜLE İKİ KEZ LAYIK GÖRÜLENLER OLDU

Nobel Ödüllerine birden fazla kez layık görülen kişiler de bulunmaktadır. Frederick Sanger, John Bardeen, Karl Barry Sharpless, Linus Pauling ve Marie Curie, tarihte iki kez Nobel Ödülü alan beş kişi arasında yer almaktadır. Farklı dallarda verilen Nobel Ödülleri, bazen birden fazla kişiye de verilebilmektedir. En fazla 3 kişinin kazanabildiği bu ödüllerin tıp dalında verilenlerinin yüzde 65’i birden fazla kişiye gitmiştir. Bu durum, tıp alanının tarihte en çok birden fazla kişiye ödül verilen kategori olmasını sağlamıştır.

NOBEL ÖDÜLLERİ SAHİPLERİNİN ORTALAMA YAŞI 58

İstatistiklere göre, Nobel Ödülleri’ni kazananların ortalama yaşı 58 olarak belirlenmiştir. Ancak 1901’den bu yana pek çok yaş grubundan yüzlerce kişi ödüle layık görülmüştür. Ödüllerin tarihteki en genç kazananı, 2014 Nobel Barış Ödülü’nü alan Pakistanlı aktivist Malala Yousafzai’dir. Çocukların eğitim hakkını savunan Yousafzai, ödülü aldığında yalnızca 17 yaşındaydı.

Lawrence Bragg, 1915 yılında babası William Bragg ile X-ışınlarını kullanarak kristal yapıları analiz ettikleri çalışmaları nedeniyle 25 yaşında Nobel Fizik Ödülü’ne layık görülmüştür. Ödüllerin en yaşlı sahibi ise 2019’da 97 yaşındayken Nobel Kimya Ödülü’nü kazanan John Goodenough’tur. Goodenough, ödülü geliştirdiği lityum-iyon pilleri için almıştır.

NOBEL KAZANAN ÜNLÜLER

Nobel ödülünü kazananlar arasında dünya çapında tanınan birçok bilim insanı ve yazar da bulunmaktadır. Fizik kategorisinde 1903’te Nobel Ödülü’nü kazanan ilk kadın olan Marie Curie, radyumu keşfetmiş ve bu başarı sonucu 1911’de Nobel Kimya Ödülü’nü de kazanmıştır. Curie’nin radyasyonla ilgili keşifleri tıp alanında büyük katkılarda bulunmuş ve radyoterapi, kanser tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca, Curie’nin geliştirdiği taşınabilir röntgen cihazları, Birinci Dünya Savaşı sırasında cephedeki askerlerin tedavisinde kullanılmıştır.

Albert Einstein, görelilik teorisini ve kuantum mekaniğini geliştiren çalışmaları nedeniyle 1921’de Nobel Fizik Ödülü’ne layık görülmüştür. Fransız yazar ve filozof Jean Paul Sartre, 1964’te Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülmüş ancak politik görüşleri nedeniyle bu ödülü reddetmiştir. Sartre, hayatı boyunca kazandığı tüm resmi ödülleri geri çevirmiştir.

Martin Luther King, 1964’te 35 yaşındayken, Afro-Amerikan halkının sivil hakları için şiddet içermeyen bir mücadele yürütmesi nedeniyle Nobel Barış Ödülü’nü almıştır. Eski ABD Başkanı Barack Obama ise uluslararası diplomasi ve halklar arasındaki işbirliğini güçlendirmeye yönelik çabaları nedeniyle 2009 yılında Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür.

ÖDÜL KAZANAN TÜRKLER

Nobel ödülünü bugüne kadar iki Türk kazandı. Yazar Orhan Pamuk, “Kırmızı Saçlı Kadın” eseriyle 2006 Nobel Edebiyat Ödülü’nün sahibi olmuştur. Edebiyat dünyasına önemli katkılar sağlamış olan Pamuk’un eserleri, 100’ü aşkın ülkede yayımlanmış ve 60’tan fazla dile çevrilmiştir.

Daha sonra, DNA tamiri ve hücre döngüsü gibi alanlarda uzmanlaşan Türk bilim insanı Aziz Sancar, 2015’te DNA onarımıyla ilgili çalışmaları nedeniyle Tomas Lindahl ve Paul Modrich ile kimya dalında Nobel Ödülü’ne layık görülmüştür.